Мурат: Законот на Европскиот фронт е подобар од оној на Владата

Денес се обраќам кон јавноста по повод владиниот предлог-закон за соодветна и правична застапеност – материја која 25 години ја мачи нашето општество и ја одложува изградбата на вистински инклузивна демократија.

I. ЗНАЧЕЊЕТО НА ПРАВИЧНАТА ЗАСТАПЕНОСТ
Правичната и соодветната застапеност не е само правна норма – таа е основа за легитимноста на демократските институции во мултиетничките општества. Кога јавните институции не ја рефлектираат разновидноста на општеството, тие страдаат од дефицит на доверба и ефикасност.
За нашето општество, правичната застапеност е гаранција за социјалната кохезија и услов за остварување на европските интеграции. Без неа, остануваме заробени во етничките поделби и институционализираната неправда.

II. УСТАВНАТА ПОДЛОГА
Амандманот VI на нашиот Устав не случајно ја дефинира соодветната и правичната застапеност како “темелна вредност на уставниот поредок”. Оваа формулација ја става оваа вредност во ранг со владеењето на правото и поделбата на власта.
Темелните вредности имаат непосредна применливост и бараат посебни институциона-лни гаранции. Тие не можат да се третираат како обични административни прашања.

III. МЕЃУНАРОДНИ НОРМИ И ПРАКТИКИ

Нашите обврски произлегуваат од:
– Охридскиот рамковен договор – составен дел од внатрешниот правен поредок-Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства
-Препораките од Лунд на ОБСЕ за ефективно учество на национал. малцинства

Успешните модели од С. Ирска, Јужна Африка и Белгија покажуваат дека структурните неправди бараат корективни мерки и јасни временски рамки за нивно надминување.

IV. ПРОБЛЕМИТЕ ВО МАКЕДОНСКОТО ОПШТЕСТВО

25 години по Охридскиот договор, состојбата е загрижувачка:

-Турската заедница со 3,98% демографски удел има само 2,1% застапеност во државната управа
-Македонската заедница со околу 64% демографски удел има 72% застапеност
-Негативното салдо се продлабочува наместо да се намалува

Ова не се случајни отстапувања – ова е систематска маргинализација која се увековечува преку неефективни политики.

V. ДАЛИ ОВОЈ ЗАКОН СОДРЖИ СИТЕ ПОТРЕБНИ ЕЛЕМЕНТИ?

Нашата анализа покажува дека владиниот предлог не ги содржи основните елементи што ги бара еден издржлив уставен закон:
Институционални гаранции

-Координативното тело функционира под Владата – конфликт на интереси
-Нема санкциски овластувања за ефективна контрола
-Отсуствува институционална независност

Математички модел за корекција
Не се адресира проблемот со негативното салдо
При тековниот пристап, неправдата се увековечува
Отсуствуваат корективни коефициенти за недозастапените заедници

Временски рамки
Нема конкретни цели за постигнување на соодветна застапеност
Отсуствуваат милници за мерење на напредокот
Недефиниран е временскиот хоризонт за реформите

Јасни критериуми
“Објективните критериуми” за припадност не се дефинирани
Нема процедури за нивна примена
Отсуствуваат заштитни механизми против злоупотреба

VI. КРИТИЧКА АНАЛИЗА НА СЛАБОСТИТЕ
6.1 Концептуални недостатоци
Владиниот предлог ја редуцира темелната уставна вредност на административна материја. Дефиницијата на “соодветна застапеност” како “приближно одразување” е неприфатлива – Амандманот VI не зборува за “приближна” туку за соодветна застапеност.

6.2 Математичката илузија
Предлогот почива на фундаментална грешка дека пропорционалното вработување ќе доведе до пропорционална застапеност. Математиката е неумолива – при тековниот модел, негативното салдо никогаш не се надминува.

6.3 Отсуство на одговори за спорните прашања
Предлогот не дава одговори на два клучни прашања:
Како се утврдува националната припадност без повреда на правата?
Како се спречуваат злоупотребите без ограничување на слободата?

РЕЗИМЕ:

1. Институционални недостатоци
   Корегираниот предлог не обезбедува ефективни механизми за надминување на негативното салдо. Предлогот не содржи јасни критериуми за утврдување на националната припадност. Отсуствуваат солидни институционални гаранции неопходни за имплементација на предложените одредби.
2. Системска интеграција
   Предлогот не воспоставува врска со другите фундаментални уставни принципи. Не се обезбедуваат институционални гаранции сразмерни со уставната важност на регулираните прашања.
3. Операционализација на уставните обврски
   Предлогот не го операционализира уставните обврски поради отсуство на конкретни механизми за остварување на уставниот принцип. Недостасува директна применливост без потреба од дополнителни подзаконски акти. Отсуствуваат јасни временски рамки за имплементација.
4. Принципи на еднаквост и баланс на права
   Предлогот не ја признава потребата од корективни мерки за историски дискриминираните заедници. Не се воспоставува баланс меѓу индивидуалните и колективните права.
5. Критериуми за припадност – недостаток на балансиран пристап
   Самодекларација како примарен критериум и Објективни критериуми како дополнителни, не единствени: познавање на јазикот, познавање на културата и традициите, активно учество во активности на заедницата и семејно потекло и родослов

VII. ШТО НЕДОСТАСУВА – КЛУЧНИ ЕЛЕМЕНТИ
Врз основа на компаративната анализа и добрите практики, идентификуваме критични празнини:

7.1 Независна агенција
Потребна е независна институција со:
Мултиетничка застапеност во раководството
Реални санкциски овластувања
Финансиска автономија

7.2 Систем на корективни мерки
За историски недозастапените заедници потребни се:
Забрзана имплементација првите 5 години
Корективни коефициенти за надминување на негативното салдо
Целни проценти со јасни временски рамки

7.3 Балансирани критериуми за припадност
Потребен е систем кој:
Ја почитува самодекларацијата како примарен критериум
Предвидува јасно дефинирани дополнitelni критериуми
Обезбедува процедурални гаранции против злоупотреба

7.4 Заштита од злоупотреби
Неопходни се:
Презумпција во корист на самодекларацијата
Независна комисија за верификација
Ефективни правни лекови со судска контрола

VIII. ЗАКЛУЧОК
Владиниот предлог-закон не е на висина на предизвикот што го претставува операционализацијата на темелната уставна вредност. Наместо да ги реши 25-годишните проблеми, тој ги легитимизира и увековечува.
Ова не е прашање на етнички интереси – ова е прашање на демократска зрелост и уставна совест. Секој граѓанин, без разлика на припадноста, има интерес од силни и легитимни институции.
Ние како опозиција нудиме конструктивна соработка за подобрување на предлогот. Нашите амандмани нема да бидат деструктивни – тие ќе бидат конкретни предлози за создавање на ефективен закон.

IX. ЗАВРШНИ ЗБОРОВИ
Почитувани граѓани,
Стоиме на историска раскрсница. Можеме да изберреме да останеме заробени во минатото на половични решенија и политички компромиси, или можеме да се решиме за храбра визија на иднината.
Правичната застапеност не е лутка што може да се одложува. Таа е уставна обврска која бара итно и ефикасно дејствување.
Секоја година на доцнење е украдена можност за младите луѓе од недозастапените заедници. Секоја година на неправда ја намалува легитимноста на нашите институции.

До Владата: Прифатете ги нашите конструктивни предлози. Државничката мудрост се покажува во способноста за самокритика и подобрување.

До граѓаните: Следете ја оваа дебата внимателно. Барајте транспарентност и вистински резултати. Вашиот глас е важен.

До медиумите: Информирајте објективно за суштината на ова прашање. Не дозволувајте политизација на фундаменталното државно прашање.
Времето за половични мерки е минато. Времето за храбри и суштински реформи е сега.